ශ්‍රී ලංකාවේ වේගයෙන් ව්‍යාප්ත වන ඊ-වාණිජ්‍ය (e-commerce) ක්ෂේත්‍රය දැනට ක්‍රියාත්මක වන්නේ ප්‍රතිපත්තිමය හිඩැසක් මධ්‍යයේ බවත්, තීරණාත්මක නියාමන හිඩැස් මගින් පාරිභෝගික ආරක්ෂාව, විනිවිදභාවය සහ ඩිජිටල් වෙළඳපොළ කෙරෙහි ඇති විශ්වාසය හීන කරන බවත් වාර්තා වේ. මාර්ගගත වෙළඳාමේ උත්පාතය තිබියදීත්, ප්‍රතිපත්ති අධ්‍යයන ආයතනය (IPS) විසින් මෑතකදී නිකුත් කරන ලද ‘State of the Economy 2025’ වාර්තාව අනතුරු අඟවන්නේ ඊ-වාණිජ්‍යය පාලනය කරන නියාමන රාමුව ඛණ්ඩනය වී ඇති අතර නොදියුණු තත්ත්වයක පවතින බවයි. පාරිභෝගික කටයුතු අධිකාරී පනත යටතේ 2022 දී නිකුත් කරන ලද ගැසට් නිවේදනය අංක 2332/15 මගින් මාර්ගගත වෙළෙන්දන් සඳහා මූලික හෙළිදරව් කිරීමේ අවශ්‍යතා හඳුන්වා දුන්නද, එය “බොහෝ දුරට ක්‍රියා පටිපාටිමය වන අතර ගනුදෙනු ආරක්ෂාව, ඩිජිටල් කොන්ත්‍රාත්, නිෂ්පාදන වගකීම් හෝ බුද්ධිමය දේපළ අයිතිවාසිකම් වැනි තීරණාත්මක ක්ෂේත්‍ර ප්‍රමාණවත් ලෙස ආමන්ත්‍රණය නොකරන” බව එහි සඳහන් වේ. ප්‍රධාන සැලකිල්ලක් වන්නේ ඩිජිටල් වේදිකා සහ අතරමැදියන් සඳහා නීතිමය බැඳීම් නොමැතිවීමයි. “වර්තමානයේ, විකුණුම්කරුවන් පරීක්ෂා කිරීමට හෝ පාරිභෝගික ආරක්ෂණ ප්‍රමිතීන්ට අනුකූල වීම සහතික කිරීමට ඊ-වාණිජ්‍ය වෙළඳපොළවල් (උදා: Daraz) හෝ සමාජ මාධ්‍ය වේදිකාවල (උදා: Facebook, Instagram) ක්‍රියාකාරීත්වය සම්බන්ධයෙන් නීති සම්පාදනයක් නොමැත,” යනුවෙන් වාර්තාව පෙන්වා දෙයි. මේ හේතුවෙන් “ආරක්ෂිත දැල් රහිත නියාමන අඩුපාඩුවක්” ඇති වී ඇති අතර, එහිදී එවැනි වේදිකා හරහා ක්‍රියාත්මක වන පාර්ශ්වයන් ගනුදෙනු සඳහා පහසුකම් සැලසීමෙන් ලාභ ලබන නමුත් තෙවන පාර්ශවීය විකුණුම්කරුවන්ගේ අකටයුතුකම් සම්බන්ධයෙන් වගකීමක් නොදරන බව සිතුවිලි ටැංකිය (think-tank) සඳහන් කරයි. ඊ-වාණිජ්‍ය කටයුතුවලින් විශාල කොටසක් සිදුවන අවිධිමත් ඩිජිටල් ආර්ථිකය (ප්‍රධාන වශයෙන් Facebook Marketplace සහ WhatsApp වැනි වේදිකා හරහා) කෙරෙහි ද වාර්තාව අවධානය යොමු කරයි. බොහෝ ක්ෂුද්‍ර ව්‍යවසායකයින් ලියාපදිංචි වී නොමැති අතර, ගැසට් නිවේදනය විධිමත් ව්‍යාපාර ව්‍යුහයක් ගම්‍ය කරන බැවින් ඔවුන් නියාමන විෂය පථයෙන් බැහැර වේ. තවද, දේශීය පාරිභෝගිකයින් ජාත්‍යන්තර විකුණුම්කරුවන්ගෙන් වැඩි වැඩියෙන් මිලදී ගැනීමත් සමඟ, දේශසීමා හරහා සිදු වන වෙළඳාම ද ගැටලු රැසක් ඉදිරිපත් කරයි. බලයලත් අධිකාරිය (jurisdiction), ආරවුල් විසඳීම සහ පාරිභෝගික සහන පාලනය කරන රෙගුලාසි නොමැති වීම නිසා ඔවුන් වංචා, ව්‍යාජ භාණ්ඩ සහ ඇණවුම් ඉටු නොකිරීමේ අවදානමට ලක්වන බව IPS අනතුරු අඟවයි. එමෙන්ම, ඵලදායී ආරවුල් විසඳීමේ පද්ධතියක් නොමැතිකම ගැටලුකාරී වන අතර, ප්‍රමිතිගත මාර්ගගත ආරවුල් විසඳීමේ යාන්ත්‍රණ නොමැතිකම පාරිභෝගික අවදානම උග්‍ර කරන බවත්, පවතින පද්ධති “මන්දගාමී, අපහසු සහ ඩිජිටල් පරිසරයට නුසුදුසු” බවත් IPS නිරීක්ෂණය කරයි. පැමිණිලි හැසිරවීම සඳහා “කඩිනම්, අඩු වියදම් සහ පහසුවෙන් ප්‍රවේශ විය හැකි මාර්ග” අවශ්‍ය බව ආයතනය අවධාරණය කරයි. මෙම හිඩැස් පියවීමට සහ ඩිජිටල් ආර්ථිකයේ විභවය උපයෝගී කර ගැනීමට නිශ්චිත ප්‍රතිපත්තිමය ක්‍රියාමාර්ග අවශ්‍ය බව IPS ඉල්ලා සිටින අතර, “ශ්‍රී ලංකාව තුළ සියලුම සමාජ කොටස් හරහා ඩිජිටල් මූල්‍ය සාක්ෂරතාව, දැනුවත්භාවය සහ භාවිතය වැඩිදියුණු කිරීමට ප්‍රමුඛත්වය දීම අත්‍යවශ්‍ය” බව නිර්දේශ කරයි.
ඊ-වාණිජ්‍ය නියාමන හිඩැස් ගැන දැඩි අවදානමක්: පාරිභෝගික විශ්වාසය බිඳ වැටීමේ අවදානමක්
